Muhteviyatı İtibaiyle Yanıltıcı Devlet ve Soma Gerçeği Üzerine
Selçukluların Acem ülkesinde hüküm sürmesinden ve Arap diyarına inmeye başlamasından bu yana Türkçeye giren bazı Farsça ve Arapça kavramlar, bu Türkçe içinde 1000 yıllık yerleşikleriyle yaşamın ve literatürün içinde öylesine bir yer edinmişlerdir ki artık bir kelimeyle birçok eylemi kavrar ve anlatır olmuşlardır. Özellikle hukuk dilinde bu kavramların yerine koymaya çalıştığımız Türkçe kelimeler meramımızı tam anlatmaktan uzak kalmaktadırlar. Ha, süreç içerisinde bu Türkçe kavramlarda meramımızı (amaç) anlatır olacaklardır belki ama bu da yıllar alabilecektir. Yazımızın başlığının bu meyanda (bununla birlikte) değerlendirilmesini umuyorum.
V.U.K. Md. 359’da “Muhteviyatı (içeriği a.s.) itibariyle (olarak a.s) yanıltıcı belge gerçek bir muamele (işlem a.s.) veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet (içyüzü a.s) veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belgedir.“ olarak tanımlanmıştır. Yani kısaca, öz ile şeklin çeliştiği ekonomik ve ticari işlemleri olarak anlaşılabilir bu tanım…
Evet, devlet işlerinden kişisel yaşamımıza kadar öz-şekil çelişkisi öylesine işlemiştir ki içimize, her şeyimizi “şekil şartlarını yerine getirir” vaziyetlerde düzenler olmuşuzdur. Ticaretimizi, vergi yükümlülüklerimizi, sevgilerimizi, arkadaşlıklarımızı, adabımuaşeretlerimizi (görgü kuralları), muaşeret (toplumsal ilişkiler a.s.) ve üsluplarımızı şekil ağırlıklı kurgulamış ve kurmuşuzdur ne yazık ki…
Yaşantımızda ağırlık, özden ziyade (daha çok) şekilden yana olunca, bu siyasetten hukuka, toplumsal ilişkilerden ekonomik ilişkilere, inançtan ibadete kadar tüm yaşantımızı sarıp sarmalamıştır. Ve ortaya “her şey kanunlara uygundu vaziyetleri” çıkmıştır. Çünkü “özü” ortaya çıkarmak öyle kolay bir şey değildir; bilgi gerektirir, bilgelik gerektirir, emek gerektirir, felsefe gerektirir, vicdan gerektirir, deneyim gerektirir, edebiyat gerektirir, sanatçı duyarlılığı gerektirir…
Devlet, sonuç itibariyle, kendisine işbirliği ve işbölümü odaklı gönüllü “biat” etmiş (egemenliğini tanımış) insan topluluklarının türevi (üretilmiş şey) olduğuna göre, örgütlenmesini bu toplulukların biyolojik ve ruhsal ihtiyaçlarının karşılamak üzere yapmak zorundadır. Bu ihtiyaçların belirlenmesi ise ihtiyaçların gerçek içeriğinin (mahiyet) anlaşılması ile mümkündür. Muhteviyat yanıltıcı, özden maada (-den başka) bilgilerle sunulursa çözümde yanıltıcı olmaktadır. Sonuç, ihtiyaç başka âlemden, çözüm başka âlemden dem vurmaktadır (söz etmek).
Soma somutunda ihtiyaç duyulan kömürün güvenli bir şekilde yeryüzüne çıkarılmasıdır. Bu kömür çıkarma işlemi için işçi-yönetici-işveren işletme adı altında örgütlenmiştir. Kömürün “güvenli” çıkarılması için, bilimin (mühendislik, işletmecilik, hukuk) yönlendiriciliğinde yasal altyapı hazırlanmıştır. Yasal alt yapıda olası insan, mühendislik, işletmecilik vs hata ve ihmallerine karşı “denetim” öngörülmüştür. Denetim, hem iş-işçi sağlığı ve güvenliği için hemde ekonomik kayıplar (verimlilik) için gereklidir. İşte, denetim, “her şeyin kanunlara uygunluğu vaziyetleri” babından (konusundan) “şeklen” yapılırsa, kömür çıkarma işinin facia ile sonuçlanması muhtemeldir (olası).
“Özün” şekle feda edilmesi, her şeyin iyi gittiği durumlarda, alan memnun veren memnun vaziyetlerinde cezai bir sonuç doğurmaz… Ve fakat “her şey istendiği gibi” gitmezse suçlu aranmaya başlanır. Suçu ve suçluyu ararken de “özün önceliği” ilkesi göz ardı edilirse veya gözden kaçırılırsa “adalet hissi” zedelenmiş, sekteye uğramış (bozulmuş) olur.
Medyadan öğrendiğimiz kadarıyla Soma faciası için yargılama süreci başlamış… Yargılama sürecinde “muhteviyatı itibariyle yanıltıcı devlet” vaziyetleri devreye girip, şeklen “her şey kanunlara uygundu” vaziyetleri hâsıl olacaksa, hem adalet duygusu zedelenecek, hemde yeni “facialar” için kapı aralanmış olacaktır. Umarım akıl, bilim, izan “gerçeği” ortaya çıkarmak için bütünleşir…
