Alerjenler, viral solunum yolları enfeksiyonları, hava kirliliği, sigara dumanı, keskin kokular, soğuk hava gibi astım krizlerini tetikleyebilen pek çok faktör vardır. Egzersiz de bunlardan biridir ve egzersizle tetiklenen astıma egzersiz astımı ismi verilir. Egzersiz, hastalıkları kontrol altında olmayan astımlılar için tabii ki krizi tetikleyen bir etkendir; ama buna egzersiz astımı demiyoruz. Egzersiz astımı terimi ile astım krizleri özellikle egzersizle ortaya çıkan hastaları kastediyoruz. Bu hastalar, başkalarında astım krizlerini tetikleyen diğer faktörlerden etkilenmezler.
Egzersiz astımı nedir?
Alerjenler, viral solunum yolları enfeksiyonları, hava kirliliği, sigara dumanı, keskin kokular, soğuk hava gibi astım krizlerini tetikleyebilen pek çok faktör vardır. Egzersiz de bunlardan biridir ve egzersizle tetiklenen astıma egzersiz astımı ismi verilir.
Egzersiz, hastalıkları kontrol altında olmayan astımlılar için tabii ki krizi tetikleyen bir etkendir; ama buna egzersiz astımı demiyoruz. Egzersiz astımı terimi ile astım krizleri özellikle egzersizle ortaya çıkan hastaları kastediyoruz. Bu hastalar, başkalarında astım krizlerini tetikleyen diğer faktörlerden etkilenmezler.
Egzersiz atımı belirtileri, genellikle kuru ve soğuk havada yapılan bir egzersizden 5-20 dakika sonra ortaya çıkar. Bunlar, diğer hastalarda olduğu gibi kuru öksürük, hırıltı, nefes darlığı ve göğüste sıkışma hissidir. Çocuklar daha çok göğüs ağrısından yakınırlar veya nefes darlığını yorgunluk olarak da ifade edebilirler. Bir de bazılarında karın ağrısı, baş ağrısı, kas krampları, performans düşüklüğü, çabuk yorulma gibi tipik olmayan şikâyetler görülebilir.
Belirtiler, egzersize ara verildikten 5-10 dakika sonra en şiddetlidir; geçmesi için bir saat veya daha fazla süre gerekir. Bazı hastalarda belirtilerin egzersiz sırasında değil, egzersiz bitirildikten sonra başlaması da mümkündür.
Şikâyetleri geçen kişi bir süre dinlendikten sonra tekrar egzersize başlarsa belirtiler bu sefer daha az olur veya hiç de olmayabilir. Bu da bize egzersize başlamadan önce yapılacak olan ısınma hareketlerinin ne kadar önemli olduğunu gösterir.
Egzersiz astımının mekanizması nedir, kimlerde daha çok görülür?
Bu hastaların bronşları, ısı ve nemdeki ani değişikliklere diğer astımlılara göre daha çok duyarlıdır. Krizlerin sebebi, şiddetli egzersiz sırasında burun yerine ağızdan nefes alınıp verilmesidir. Bilindiği gibi burnun görevi solunan havanın ısıtılması, nemlendirilmesidir. Burundan soluyan bir kişinin akciğerlerine giden hava yüzde 80-90 oranında nemlenirken, ağız yoluyla soluyanlarda bu oran yüzde 60-70 kadardır.
Özellikle soğuk ve kuru olan havanın ağız yoluyla solunması bronşlarda su ve ısı kaybına yol açmakta, bu da bronşların daralmasına yol açan mekanizmaları etkinleştirmektedir.
Egzersiz astımı olanlar gülerken veya ağlarken de astım krizine girebilirler, çünkü kahkaha ile gülme veya ağlama sırasında da aynen egzersiz sırasında olduğu gibi ağız yoluyla derin nefes alınıp verilmesi söz konusudur.
Bu hastalar nelere dikkat etmeliler?
Soğuk ve kuru havada spor yapmaktan kaçınılmalı, spora başlamadan önce ısınma egzersizleri yapılmalı, olabildiğince burundan nefes alıp verilmeli, spor birden değil yavaş yavaş sonlandırılmalıdır. Hava kirliliği olan günlerde spordan kaçınmalıdır.
Egzersiz astımının özel bir tedavisi var mı?
Özel bir ilaç yok tabii ama, sadece egzersizle krize giren hastaların mutlaka bilmeleri ve yapmaları gereken bazı özellikler var. Her şeyden önce bu hastaların diğer kronik astımlılar gibi uzun süreli tedavileri gerekmiyor.
Yukarıda sıraladığım önlemlere rağmen, egzersizle krize giren kişiler egzersizden 15 dakika önce nefes açıcı spreylerini kullanarak bu atakları önleyebilirler. Buna rağmen şikâyeti olan hastaların uzunca süre kortizonlu sprey kullanmaları gerekir.
Astımlıların kullandıkları ilaçlar doping kapsamında mıdır?
Bazı ilaçlar doping kapsamına girer. Kortizon hap ve iğneleri, nefes açıcı tabletler gibi. Ancak, yarışmalı sporlarda sprey şeklinde kullanılan nefes açıcılara da, kortizona da izin verilmektedir.
Astımlıların egzersiz ve spordan uzak mı durmalıdır?
Hayır, kesinlikle değil. Biz, bunun tam aksine astımı olanların düzenli egzersiz ve spor yapmalarını istiyoruz. Çünkü bilinçli yapılan spor astımın iyileşmesine katkıda bulunur. Astımlı olup da dünya ve olimpiyat şampiyonlukları elde edebilecek kadar başarılı olan sayısız sporcu vardır. Manş Denizini 32 kere yüzerek geçen rekor makinesi Allison Streeter; 1996’ da 400 metre karışık yüzmede olimpiyat altın madalyasının sahibi Tom Dallan; kriket sporunun tarihindeki en büyük yeteneklerinden biri olan Ian Botham; Barselona 92 Olimpiyatları’ nın da heptatlon birincisi Jackie Joyner-Kersee sadece bunlardan birkaçı.
Günümüz şartlarında insanlar çok az hareket ediyorlar, çok az yürüyorlar. Oysa spor ve egzersiz günlük hayatımız içinde mutlaka yer almalı.
Astımlılar için en uygun olan spor yüzmedir. Yüzme göğüs kaslarını geliştiren bir spordur ve astımlılar için çok yararlıdır.
Yüzme dışında başka hangi sporlar uygundur?
Mesela, tenis, voleybol, golf, güreş, halter, beysbol, skuaş, yürüyüş astımlılar için sorun yaratmayan sporlardır. Buna karşılık, soğuk ve kuru havada yapılan kayak, buz hokeyi, buz pateni gibi sporlar ile paraşüt, yamaç paraşütü gibi gökyüzü sporları, tüplü dalgıçlık kaçınılması gereken aktivitelerdir.
Spor yapan çocuklar kendilerini ruhsal bakımdan daha iyi hissederler, daha mutlu ve hayatla barışık olurlar, özgüvenleri artar.
Astımlılar futbol oynayabilir mi?
Esasında futbol, astımlılar için uygun bir spor değildir, ama bizim çocuklar futbola çok meraklıdır. Benim hiç tavsiye etmeme rağmen futbol oynayan, futbol okullarına giden pek çok hastam var ve bunların hepsi de hiçbir sorun yaşamadan top oynuyorlar.